Cette histoire est très intéressante. Elle est tirée du livre d'enseignement primaire (niveau 4), que j'ai légèrement simplifiée pour éviter des mots trop complexes et des phrases trop longues. Malgré tout, je vous la conseille, car elle met en évidence de nouveaux mots propres à la culture khmère,que l'on peut utiliser au quotidien.
Dans l'ensemble, cette leçon est relativement facile.
De plus, cette histoire est vraiment drôle et la chute mérite d'être retenue, puisqu'elle correspond à une expression bien française.
Découvrons treize petites phrases bien sympathiques.
-------
L'histoire de l'anguille longue et de la longue marmite.
រឿង អន្ទង់ វែង ឆ្នាំង វែង ។
Rrueung Âne'touong wèng tchnaing wèng.
------ Rrueung រឿង = l'histoire.
Âne'touongអន្ទង់ = anguille.
Wèngវែង = long
Tchnaingឆ្នាំង = marmite / pot / récipient...
ក្នុង កាល កន្លង ទៅ ហើយ មាន ប្ដី ប្រពន្ធ ពីរ នាក់ ។
Knong kal kânlâng teuw heuye mirn padèye prrâpœne pi nèr. Autrefois, il y avait deux personnes en couple.
------
Knong kal kanlâng ក្នុង កាល កន្លង = autrefois.
teuw heuye mirn ទៅ ហើយ មាន = il y avait.
padèye prrâpœneប្ដី ប្រពន្ធ = couple (littéralement, mari et femme).
pi nèr ពីរ នាក់ = deux personnes (renforce l'idée que ces deux personnes sont en couple).
padèye prrâpœne pi nèrប្ដី ប្រពន្ធ ពីរ នាក់ = deux personnes en couple (Il faut retenir cette expression, car elle est souvent utiliser pour préciser le nombre de personnes.).
ថ្ងៃ មួយ ប្តី ចេញ ទៅ រក អន្ទង់ ដើម្បី ធ្វើ ជា អាហារ ។
Thg'naye mouye padèye tïègne teuw rrok Âne'touong daeumbèye thweu thïr a'ha. Un jour, le mari sort à la recherche d'une anguille pour faire de la nourriture.
------
Thg'naye mouyeថ្ងៃ មួយ = un jour.
padèye ប្តី = le mari.
tïègne teuw ចេញ ទៅ = sort (action de sortir).
rroរក = chercher.
âne'touongអន្ទង់ = anguille.
daeumbèyeដើម្បី = pour.
thweu ធ្វើ = faire.
thïr a'ha ជា អាហារ = de la nourriture / des aliments...
ប្តី រក បាន អន្ទង់ មួយ មក ប្រគល់ ឲ្យ ប្រពន្ធ យក ទៅ ស្ល ។
Padèye rro bane Âne'touong mouye mok prrâkôl aoye prrâpœne yo teuw slâ. Le mari a trouvé une anguille et vient la donner à la femme pour qu'elle la cuisine.
Nota : អន្ទង់ se prononce Âne'touong, mais dans le langage parlé, et selon les provinces, on dit plutôt "Ântong"
-----
Padèye ប្តី = le mari.
Rro bane រក បាន = trouver (au sens se procurer, prendre).
âne'touong mouyeអន្ទង់ មួយ = une anguille.
mok មក = venir.
prrâkôl aoye ប្រគល់ ឲ្យ = donner à (de la main à la main).
prrâpœne ប្រពន្ធ = femme / épouse.
yo teuw slâ យក ទៅ ស្ល = prendre pour cuisiner (nota : ស្ល peut également se prononcer slôr, dans le doute).
ប្រពន្ធ ឆ្លើយ ៖ ចុះ អន្ទង់ នេះ វែង ម៉្លេះ បាន ឆ្នាំង វែង មកពីណា ស្ងោរ អន្ទង់ នេះ បាន ?
Prrâpœne tchlaeuye : tïo ane'touong ni wèng malè bane tchnaing wèng mokpina sg'nao ane'touong ni bane ? L'épouse répond : cette anguille est si longue, où trouver un long pot adéquat pour bouillir l'anguille ?
-----
Prrâpœneប្រពន្ធ = l'épouse / la femme.
tchlaeuyeឆ្លើយ = répondre.
tïo ចុះ = et toi / et cette (conjonction utilisée au sens : et avec ça...)
ane'touong ni អន្ទង់ នេះ = cette anguille.
wèng វែង = long.
wèng malè វែង ម៉្លេះ = si longue / tellement longue...
bane tchnaing wèng បាន ឆ្នាំង វែង = une longue marmite adéquate (sous entendu, qui le fait).
sg'nao ស្ងោរ = bouillir.
bane បាន = expression de fin de phrase.
Nota : les deux points khmers ៖ ressemble, un peu, au signe diviser ÷
ប្ដី ឮ ហើយ នឹក ថា ប្រពន្ធ ខ្លួន ល្ងង់ ណាស់ !
Padèye leu haeuye nœk tha prrâpœne khloune la g'nong na ! Le mari entend et pense que son épouse est très naïve !
-----
Padèye ប្ដី = le mari.
leu ឮ = entendre.
haeuyeហើយ = et. nœk thaនឹក ថា = pense que.
prrâpœne khlouneប្រពន្ធ ខ្លួន = mon épouse (khlouneខ្លួន correspond dans ce cas à "mon", c'est une particularité de la langue khmère).
lo-g'nongល្ងង់ = être naïf. (on utilise plutôt le mot Phli Phleuភ្លីភ្លើ qui est beaucoup plus simple et correspond à naïf ou stupide...).
prrâpœne khloune la g'nong ប្រពន្ធ ខ្លួន ល្ងង់ = mon épouse est naïve.
naណាស់ = très.
ក៏ ប្រាប់ ទៅ ប្រពន្ធ ៖ បើ ឯង រក ឆ្នាំង វែង ពុំបាន ទេ ឯង ឃក អន្ទង់ នេះ ទៅ ព្យួរ ទុក ទៅ ។
kâ prrap teuw prrâpœne : baeu êng rro tchnaing wèng pôm bane té êng yo âne'touong ni teuw pïyour tok teuw. Alors il dit à l'épouse : si tu cherches une longue marmite, ça ne va pas le faire, tu prends cette anguille, tu vas la suspendre et tu la laisses.
----
kâក៏ = alors.
prrapប្រាប់ = dire.
teuwទៅ = à / vers... (ce mot à de nombreux sens, et correspond également au verbe "aller", ou encore "ordonner" à quelqu'un...)
prrâpœneប្រពន្ធ = l'épouse / la femme.
baeu êngបើ ឯង = si tu.
Rro រក = chercher.
Tchnaing wèngឆ្នាំង វែង = longue marmite.
Pôm bane téពុំ បាន ទេ = ça ne va pas le faire.
êng yoឯង ឃក = tu prends.
âne'touong niអន្ទង់ នេះ = cette anguille.
teuw pïyour ទៅ ព្យួរ = aller suspendre quelque chose. (dans cette phrase, cela correspond à : tu en fais ce que tu veux.).
tok teuwទុក ទៅ = laisser quelque chose de côté.
ប្រពន្ធ ក៏ យក អន្ទង់ ទៅ ព្យួរ ទុក ហើយ គេច ទៅ បំបៅ កូន ក្នុង មុង ។
Prrâpœne kâ yo ânetouong teuw pïyour tok haeuye kéït teuw bâmbaeuw kaune knong mông. L'épouse alors prend l'anguille l'accroche, la laisse, et évite de faire en allant allaiter l'enfant dans la moustiquaire.
---- prrâpœne ប្រពន្ធ = l'épouse.
kâក៏ = alors.
yo យក = prendre.
âne'touongអន្ទង់ = anguille.
teuw pïyour tok = suspendre et laisser.
kéït គេច = éviter de faire.
teuw ទៅ = aller.
bâmbaeuw kauneបំបៅ កូន = allaiter l'enfant.
knongក្នុង = dans.
môngមុង = moustiquaire (se prononce entre Mông et Moung, si vous dîtes l'un des deux vous serez probablement compris.)
ប្ដី យក អន្ទង់ នោះ មក កាប់ ចិញ្ច្រាំ ។
Padèye yo âne'touong nou'e mok kap Tïègne'tïrrâme.
Le mari va prendre l'anguille, la débite en morceaux et la hache finement.
---
Padèyeប្ដី = le mari.
yo យក = prendre.
âne'touong nou'e អន្ទង់ នោះ= cette anguille.
mokមក = venir.
kapកាប់ = débiter en morceaux / tronçonner...
Tïègne'tïrrâmeចិញ្ច្រាំ = hacher finement.
Haeuye ហើយ =
padèye ប្ដី =
yo ... mok យក ... មក = apporter.
yo tchnaing mok យក ឆ្នាំង មក = apporter une marmite.
slâ ស្ល = cuisiner (dans certaines province le mot ស្ល se prononce Slor) kâkô កកូរ = soupe khmère, composée de plusieurs mélanges.
--- Si rrouïtស៊ី រួច = après mangé. koatគាត់ = il (le mari). lïrngលាង = laver. lïrng tïane លាង ចាន = faire la vaisselle. tok taèទុកតែ = laisser / laisser de côte. sâmlâសម្ល = soupe. sâmlâ âne'touong Nou'e សម្ល អន្ទង់ នោះ = cette soupe d'anguille. sâl bantït សល់ បន្តិច = quelques restes. neuw bat tchnaïng នៅ បាត ឆ្នាំង = au fond de la marmite.
--- Haeuye ហើយ = et. padèye ប្ដី = le mari. tïègne teuwចេញ ទៅ = sort (action de sortir). ph'thïour ភ្ជួរ = labourer. srraêស្រែ = rizière. bat teuwបាត់ ទៅ = déjà parti (attention, cette expression est purement littéraire, dans le cadre d'une conversation, on utilisera l'expression teuw bat Haeuye ទៅ បាត់ ហើយ pour dire qu'une personne est déjà partie).
ឯ ប្រពន្ធ ដឹងថា ប្ដី ចេញ ទៅ បាត់ - នាង ឃើញ ថា ឆ្នាំង មាន សម្ល នៅ សល់ ។
Ê prrâpœne dœng tha padèye tïègne teuw bat - nïrng kheugne tha tchnaing mirn sâmlâ neuw sâl. Or l'épouse sait que son mari est déjà parti - elle voit que la marmite a un reste de soupe.
---
Ê ឯ = or (conjonction de coordination).
prrâpœneប្រពន្ធ = l'épouse. dœng tha ដឹង ថា = savoir que. padèye ប្ដី = le mari. tïègne teuw bat ចេញ ទៅ បាត់ = déjà parti.
nïrng នាង = elle (ce mot correspond également à : jeune fille).
kheugne tha ឃើញ ថា = voir.
tchnaingឆ្នាំង = marmite / pot / récipient... mirnសម្ល = avoir. sâmlâ សម្ល = soupe. neuw sâl នៅ សល់ = un reste.
នាង ទៅ យក ឆ្នាំង នោះ មក លិទ្ធ - ប៉ុន្តែ ក្បាល របស់ នាង នៅ តែ ជាប់ ក្នុង ឆ្នាំង ។
Nïrng teuw yo tchnaing nou'e mok lœt - Pone'taè ka'bal rrobâ nïrng neuw taè thïou'ap neuw knong tchnaing Elle va prendre cette marmite pour la lécher - mais sa tête reste coincée dans la marmite.
---
nïrng នាង = elle (ce mot correspond également à : jeune fille).
teuw yo ទៅ យក = aller prendre. tchnaing nou'e ឆ្នាំង នោះ = cette marmite.
mok lœt មក លិទ្ធ = venir lécher. Pone'taè ប៉ុន្តែ = mais / toutefois...
ka'bal ក្បាល = la tête.
rrobâ nïrng របស់ នាង = à elle.
neuw taè នៅ តែ = rester (quelque part). thïou'ap ជាប់ = bloquer / coincer / coller / réussir... (tout dépend de la phrase, ici cela correspond à : coincer.)
knong tchnaing ក្នុង ឆ្នាំង= dans la marmite.
--------------
Vous l'aviez compris, l'épouse se complique beaucoup la vie avec les dimensions !
