Vous souvenez-vous de la "Petite question du dimanche" ? Celle qui vous demandait : Qui est-ce qui est le plus sucré, le plus parfumé, le plus acide et le plus puant ?
Eh bien, cette question était extraite d'une leçon racontant l'histoire du ver et du corbeau.
Découvrons cette histoire fort bien contée, et riche en vocabulaire que l'on se doit de connaître.
----------
L'histoire du ver et du corbeau.
រឿង ដង្កូវ និង ក្អែក ។
Rrueung dankeuw nœng ka'êk.
-----
Rrueungរឿង = l'histoire. dankeuwដង្កូវ = le ver / l'asticot (se prononce également "Te'keuw", dans certaines provinces.). nœngនិង = et. ka'êk ក្អែក = corbeau.
Un jour, un ver mangeait des feuilles d'arbre. ថ្ងៃ មួយ មាន សត្វ ដង្កូវ មួយ កំពុង ស៊ី ស្លឹក ឈើ ។ Thg'naye mouye, mirn sat dankeuw mouye kâmpong si slœk tcheu.
--- Vocabulaire ---
thg'nayeថ្ងៃ =jour.
thg'naye mouyeថ្ងៃ មួយ = un jour / à une certaine époque (correspond à "Il était une fois..."). mirnមាន = avoir / il y a... sat សត្វ = animal. dankeuwដង្កូវ = le ver / l'asticot. sat dankeuwសត្វ ដង្កូវ = ver (formulation plus correcte, mais on aurait omettre le mot "sat"). mirn sat dankeuw mouyeមាន សត្វ ដង្កូវ មួយ = il y avait un ver. kâmpongកំពុង = être en train de (terme employé pour préciser que l'action est en train de se passer, comme le fameux "ing" en fin de mot pour les anglophones). siស៊ី = manger (mot normalement employé pour les animaux, mais également utilisé dans le langage populaire, même si cet emploi est un peu vulgaire). slœkស្លឹក = feuille (mot générique pour désigner l'organe des végétaux...). slœk tcheuស្លឹក ឈើ = feuille d'arbre (dans cette phrase, on précise l'appartenance de la feuille à l'arbre).
À ce moment-là, un corbeau arriva en volant, se prépara à manger ce ver. ពេល នោះ សត្វ កែ្អក មួយ ហើរ មក បម្រុង នឹង ស៊ី ដង្កូវ នោះ ។ Péle noue sat ka'êk mouye ha'eu mok bâmrrong nœng si dangkeuw noue.
--- Vocabulaire ---
Péle noue ពេល នោះ = À ce moment-là. sat ka'êk mouyeសត្វ កែ្អក មួយ = un corbeau. ha'eu mok ហើរ មក = arriver en volant. bâmrrong nœng បម្រុង នឹង = se préparer à. siស៊ី = manger. dangkeuw noue ដង្កូវ នោះ = ce ver.
Le ver eut l'intelligence de soumettre au corbeau une énigme à résoudre. ដង្កូវ មាន ប្រាជ្ញា ក៏ដាក់ ប្រស្នា ឲ្យ ក្អែក ដោះស្រាយ ។ Dankeuw mirn prraït'gna kâ dä prrâ'sna aoye ka'êk dâ sraye.
--- Vocabulaire ---
dankeuwដង្កូវ = le ver / l'asticot. mirnមាន = avoir. prraït'gnaប្រាជ្ញា = l'intelligence. kâ dä .... aoye ក៏ដាក់ .... ឲ្យ = soumettre à / proposer à. (formulation khmère typique). prrâ'sna ប្រស្នា = énigme / parabole... ka'êkក្អែក = le corbeau. dâ sraye ដោះ ស្រាយ = résoudre (un problème, une énigme...).
Si le corbeau ne peut pas résoudre l’énigme, il ne pourra pas manger le ver. បើ ក្អែក ដោះ ប្រស្នា មិន រួច មិន អាច ស៊ី វា បាន ទេ ។ Baeu ka'êk dâ prrâ'sna mœn rrouït mœn aït si wir bane té.
--- Vocabulaire ---
Baeu បើ = si. ka'êkក្អែក = le corbeau. dâ prrâ'sna ដោះ ប្រស្នា = résoudre énigme. mœn rrouït មិន រួច = ne peut pas / impossible... mœn aït មិន អាច = ne peut pas / ne pas pouvoir. si wirស៊ី វា = le manger. bane téបាន ទេ = fin de phrase conditionnelle.
Le ver soumit l'énigme : "Qui est-ce qui est le plus sucré, le plus parfumé, le plus acide et le plus puant ?" ដង្កូវ ដាក់ ប្រស្នា ៖ "តើ អ្វី ដែល ផ្អែម ក្រអូប ជូរ និង ស្អុយ ជាងគេ ?" ។ Dangkeuw dä prrâ'sna : "Taeu awèye daèle pha'êm krrâ'ôp thïou nœng sâ'oye thïrng ké ?
--- Vocabulaire ---
Dangkeuwដង្កូវ = ver / asticot. dä prrâ'snaដាក់ ប្រស្នា = soumettre une énigme / poser une énigme... :៖ = deux points.
Taeu .... តើ .... = début de phrase interrogative. Taeu awèye daèleតើ អ្វី ដែល = Qui est-ce qui est. pha'êm ផ្អែម = sucré. krrâ'ôpក្រអូប = parfumé. thïou ជូរ = acide. nœngនិង = et. sâ'oyeស្អុយ = puant. thïrng ké ជាង គេ = le plus.
Notez que l'expression thïrng ké s'applique à tous les adjectifs qualificatifs de la phrase.
Le corbeau répondit : ក្អែក ឆ្លើយ ៖ Ka'êk tchlaeuye :
---
Ce qui est plus sucré c'est le sucre, le miel. អ្វី ដែល ផ្អែម ជាង គេ គឺ ស្ករ - ទឹកឃ្មំ ។ Awèye daèle pha'êm thirng ké keu skâ - teuk khmôm.
---
Ce qui est plus acide c'est le citron. អ្វី ដែល ជូរ ជាង គេ គឺ ក្រូចឆ្មារ ។ Awèye daèle thïourt thirng ké keu krroït tchma.
---
Ce qui est le plus parfumé ce sont les fleurs, le parfum. អ្វី ដែល ក្រអូប ជាង គេ គឺ ផ្កា - ទឹក អប់ ។ Awèye daèle krrâ'ôp thirng ké keu phka - teuk âpe.
---
Ce qui est le plus puant c'est la merde, les matières fécales. អ្វី ដែល ស្អុយ ជាង គេ គឺ អាចម៏ - លាមក ។ Awèye daèle sâ'oye thirng ké keu haït - lirmoue.
--- Vocabulaire ---
awèye daèle អ្វី ដែល = ce qui est. thïrng kéជាង គេ = le plus. keu គឺ = c'est / ce sont. skâស្ករ = sucre. teuk khmômទឹក ឃ្មំ = miel (jus d'abeille). krroït tchmaក្រូច ឆ្មារ = citron. phkaផ្កា = fleur. teuk âpeទឺក អប់ = parfum. haïtអាចម៏ = merde. lirmoue លាមក = les matières fécales.
Ensuite le ver dit, ce n'est pas exact ! បន្ទាប់ មក ដង្កូវ ថា មិន ត្រូវ ទេ ! Bantoap mok dankeuw tha mœn trrœuw té !
---
Ce qui est le plus sucré, ce sont les paroles bonnes et douces. អ្វី ដែល ផ្អែម ជាង គេ គឺ សម្ដី ល្អ ពីរោះ ។ Awèye daèle pha'êm thirng ké keu sâmdèye la'â pirroue.
---
Ce qui est le plus acide, ce sont les mots insultants et violents. អ្វី ដែល ជូរ ជាង គេ គឺ ពាក្យ ទ្រគោះ បោះបោក ។ Awèye daèle thïou thirng ké keu pirk trrokou bâ'bâok.
---
Ce qui est le plus puant, c'est une mauvaise réputation. អ្វី ដែល ស្អុយ ជាង គេ គឺ កេរ្ដិ៍ឈ្មោះ អាក្រក់ ។ Awèye daèle se'oye thirng ké keu ké’tchmoue a'krrâ.
---
Ce qui est le plus parfumé, c'est une bonne réputation. អ្វី ដែល ក្រអូប ជាង គេ គឺ កេរ្ដិ៍ឈ្មោះ ល្អ ។ Awèye daèle krrâ'ôp thirng ké keu ké’tchmoue la'â.
--- Vocabulaire ---
awèye daèleអ្វី ដែល = ce qui est. thïrng kéជាង គេ = le plus. keuគឺ = c'est / ce sont. sâmdèyeសម្ដី = paroles. la'âល្អ = bon / bonne... pirroueពីរោះ = doux / douces... pir ពាក្យ = mot. trrokou bâ'bâokទ្រគោះ បោះបោក = insulter violemment. ké’tchmoueកេរ្ដិ៍ឈ្មោះ = réputation. a'krrâ អាក្រក់ = mauvais / mauvaise.
